Cho vay ngang hàng (P2P) đã chứng kiến sự tăng trưởng bùng nổ trong những năm gần đây, thu hút sự quan tâm lớn từ cả nhà đầu tư và cơ quan quản lý. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, mô hình này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro đáng kể, đặc biệt là nguy cơ mất ổn định kinh tế – xã hội khi các bên liên quan gặp khó khăn trong việc trả nợ.
Cho vay ngang hàng: Thực trạng và tiềm năng
Cho vay ngang hàng (P2P Lending) là hình thức tài chính đang ngày càng phổ biến trên toàn thế giới. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ của P2P Lending đã và đang đặt ra nhiều thách thức cho các cơ quan quản lý và người tham gia thị trường.
Cho vay ngang hàng tại Trung Quốc
P2P Lending ở Trung Quốc bắt đầu hình thành từ cuối năm 2006 và phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn 2014-2015. Đối tượng vay vốn chủ yếu là các khách hàng cá nhân và doanh nghiệp nhỏ, với hạn mức cho vay rất nhỏ, phổ biến dưới 100 nhân dân tệ (16,10 USD). Đến tháng 6/2018, cho vay qua sàn P2P Lending tại Trung Quốc đạt đỉnh điểm với tổng dư nợ khoảng 6,6 tỷ nhân dân tệ (1,063 tỷ USD), tăng 8% so với tháng trước đó. Số lượng trang web của các doanh nghiệp P2P Lending tăng nhanh từ 1.627 vào cuối năm 2017 lên 2.028 vào cuối tháng 6/2018.
Mặc dù phát triển nhanh chóng, dư nợ cho vay ngang hàng tại Trung Quốc vào cuối tháng 7/2018 chỉ tương đương với 0,7% tín dụng ngân hàng chính thức và tài sản của các doanh nghiệp P2P Lending chỉ bằng khoảng 0,5% tổng tài sản của các ngân hàng thương mại. Sự thiếu kiểm soát và phát triển nhanh chóng của mô hình tín dụng trực tuyến này đã dẫn đến nguy cơ đổ vỡ cao, nhất là khi các loại tiền ảo như bitcoin lao dốc không phanh vào cuối năm 2018. Dự báo rằng hơn 5.400 sàn cho vay ngang hàng có nguy cơ đổ vỡ hoặc phá sản trong năm 2019, đẩy hơn 2 triệu nhà đầu tư vào nguy cơ mất vốn.
Các doanh nghiệp P2P Lending ở Trung Quốc là một trong những doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ về dịch vụ công nghệ tài chính, ngân hàng và tài chính. Tuy nhiên, các quy định pháp lý đóng vai trò rất quan trọng, có thể thúc đẩy hoặc cản trở sự phát triển này. Mức lãi suất cạnh tranh giúp khách hàng vay vốn hưởng lợi rất lớn từ P2P Lending và các sản phẩm dịch vụ tài chính khác. Nếu các quy định pháp lý được phát triển đồng bộ và kịp thời thích ứng với sự thay đổi, P2P Lending sẽ có tiềm năng phát triển rất lớn.
Dù vậy, đến nay, P2P Lending vẫn là một lĩnh vực tương đối mới và còn nhiều vấn đề chưa rõ ràng. Người dân ở Mỹ và các quốc gia khác lo ngại về nguy cơ phát sinh rủi ro khi có biến động lãi suất, vỡ nợ và các vụ kiện vẫn thường xuyên xảy ra. Tuy nhiên, với những kết quả kinh doanh tích cực của Lending Club và sự tham gia của nhiều nhân vật kỳ cựu trong giới tài chính Mỹ như nguyên Bộ trưởng Bộ Tài chính Mỹ Larry Summers và cựu CEO Ngân hàng Morgan Stanley John Mack, người dùng tại Mỹ và trên thế giới có thể tiếp cận và sử dụng các giải pháp Fintech mới để tối ưu hóa nguồn tiền nhàn rỗi và đạt được các mục tiêu tài chính.
Thực tế vay ngang hàng tại Việt Nam
Tại Việt Nam, hệ thống pháp luật chưa có quy định quản lý riêng và cũng không cấm hoạt động P2P Lending, trừ khi được xác định là hoạt động ngân hàng. Mô hình P2P Lending xuất hiện khoảng 2 năm trước với 40 công ty đang hoạt động theo dạng thức truyền thống.
Cũng như nhiều nước đang phát triển khác, công nghệ thông tin là yếu tố quan trọng thúc đẩy hoạt động P2P Lending tại Việt Nam. Trong bối cảnh hiện nay, các ngân hàng thương mại (NHTM) vẫn còn gặp nhiều khó khăn hoặc chưa sẵn sàng hỗ trợ các dịch vụ vay vốn quy mô nhỏ (microfinance), do chi phí vận hành lớn, mạng lưới hoạt động hạn chế và thiếu nguồn nhân lực. Vì vậy, cho vay tiêu dùng thông qua hình thức cho vay ngang hàng trực tuyến được xem là giải pháp khả thi để giải quyết bài toán về vốn, đặc biệt tại các vùng và địa phương mà hệ thống tài chính chưa phát triển, người dân và các doanh nghiệp nhỏ gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ tài chính, ngân hàng với chi phí thấp và thủ tục đơn giản.
Tuy nhiên, mô hình P2P Lending cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro cho các bên tham gia, có thể gây mất ổn định kinh tế – xã hội khi các bên không trả được nợ, để lại những hệ lụy kéo dài và nặng nề mà nhiều nước trên thế giới đã phải trả giá. Hoạt động của mô hình P2P Lending tại Việt Nam trong thời gian qua cho thấy vẫn còn tồn tại như việc quảng cáo không minh bạch về mức lợi nhuận, không cung cấp hoặc cung cấp thông tin thiếu chính xác về các rủi ro mà các bên có thể gặp phải, đưa ra mức lãi suất cao phi thực tế để lôi kéo người cho vay tham gia. Một số doanh nghiệp cho vay ngang hàng đã thực hiện những hoạt động biến tướng, vi phạm các quy định pháp lý về ngân hàng và tín dụng. Nếu xảy ra tranh chấp do không đòi được các khoản tiền đã cho vay, nhà đầu tư có thể mất tiền và khó truy cứu trách nhiệm từ các công ty cung ứng nền tảng P2P Lending.
Ngoài ra, hoạt động P2P Lending còn tiềm ẩn rủi ro như thông tin cá nhân của các bên tham gia có thể bị đánh cắp do lỗ hổng bảo mật, hệ thống lưu trữ thông tin của doanh nghiệp P2P Lending có thể bị chiếm quyền kiểm soát hoặc bị đánh sập bởi hacker dẫn đến mất hoặc xóa thông tin giao dịch. Một số đối tượng ẩn danh núp bóng giao dịch trên các nền tảng P2P Lending để trốn thuế, rửa tiền, tài trợ khủng bố hoặc huy động tài chính đa cấp khiến người cho vay và người đi vay trở thành nạn nhân của hành vi lừa đảo. Nhiều đối tượng cho vay nặng lãi, hoạt động tín dụng đen “núp bóng” các nền tảng P2P Lending để cho vay với lãi suất rất cao, vượt xa mức trần lãi suất cho vay 20%/năm theo quy định pháp luật.
Để tránh những rủi ro tiềm ẩn khi tham gia các nền tảng P2P Lending, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) khuyến cáo người dân và doanh nghiệp nên tìm hiểu kỹ thông tin và thận trọng khi tham gia các nền tảng cho vay ngang hàng.
Về mặt pháp lý
Luật các Tổ chức tín dụng (TCTD) nêu rõ: “Nghiêm cấm cá nhân, tổ chức không phải là tổ chức tín dụng thực hiện hoạt động ngân hàng, trừ giao dịch ký quỹ, giao dịch mua, bán lại chứng khoán của công ty chứng khoán.” Các hoạt động kinh doanh huy động tiền gửi hoặc cấp tín dụng phải tuân thủ các quy định của Luật NHNN và Luật các TCTD.
Như vậy, bất kỳ tổ chức, cá nhân nào lợi dụng các nền tảng P2P Lending để thực hiện các hoạt động ngân hàng mà không được NHNN cấp phép là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, đối với quan hệ cho vay trực tiếp – không phải hoạt động kinh doanh giữa các tổ chức, cá nhân và không được thực hiện bởi các tổ chức tín dụng thông qua việc sử dụng kết nối dựa trên ứng dụng Internet như một số hoạt động P2P Lending – có thể coi là các giao dịch dân sự và không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật NHNN và Luật các TCTD.
NHNN đã và đang phối hợp các bộ, ngành liên quan nghiên cứu để có đề xuất xây dựng biện pháp quản lý phù hợp đối với các hình thức thanh toán mới dựa trên nền tảng công nghệ nói chung và hoạt động P2P Lending nói riêng. Điều này nhằm khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng đổi mới, sáng tạo của thành tựu công nghệ, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên tham gia, đặc biệt là quyền lợi hợp pháp của người dân, đảm bảo an ninh tài chính và tiền tệ quốc gia.
Lời kết
Trong tương lai, cho vay ngang hàng hứa hẹn sẽ tiếp tục mở rộng và phát triển, mang lại nhiều cơ hội mới cho người vay và nhà đầu tư. Sự kết hợp giữa công nghệ và tài chính sẽ tạo ra những giải pháp tài chính sáng tạo và hiệu quả, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế.
About The Author
